དོན་དངོས་ཕལ་ཆེར་ང་ཚོས་བསམ་ཚོད་བྱས་པ་དང་གཏན་ནས་མི་འདྲ།

1853ལོར་ཨ་རིའི་མཚོ་དམག་གི་དམག་དཔོན་མ་ཞིའུ·ཕེ་ལི་དང་ཙུའུ་·ཨ་པོ་ཐེས་དམག་གྲུའི་རུ་ཁག་གི་སྣེ་ཁྲིད་དེ་ཅང་ཚང་（དེང་གི་ཏུང་ཅིང་）ངོགས་སུ་ཡོང་བའི་ཕུའུ་ཧོ་ཡིས་ཨ་རིའི་ཙུང་ཐུང་སྨི་ལེ་ཏེ·ཧྥེར་མོར་གྱིས་འཇར་པན་གྱི་གནམ་རྒྱལ་ལ་བྲིས་པའི་འཕྲིན་ཡིག་དེ་ཏེ་ཁྲོན་མུའུ་ཧྥུ་ལ་སྤྲད་ནས་རི་པིན་དང་ཕྱི་འབྲེལ་གྱི་འབྲེལ་བ་འཛུགས་པ་དང་ཉོ་ཚོང་བྱ་རྒྱུའི་རེ་བ་བཏོན། 1854ལོར་རི་པིན་གྱིས་ཨ་རི་དང་ཧྲེན་ནའེ་ཁྲོན་གྱི《རི་པིན་དང་ཨ་རིའི་བར་གྱི་མཐུན་འབྲེལ་ཆིངས་ཡིག》བཞག་པ་དང་།རི་པིན་གྱིས་ཨ་རིར་ཁྲང་ཆི་ཕུད་པའི་ཞ་ཐེན་དང་སྒམ་ཁང（རྟེན་རྫས་བཤམས་མཛོད་ཁང་）གཉིས་སྒོ་འབྱེད་རྒྱུའི་མོས་མཐུན་བྱས་པ་མ་ཟད།ཨ་རིར་གཟིགས་སྐྱོང་ཆེ་ཤོས་བྱེད་སའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ཡང་སྤྲད་པ་རེད།

1867ལོར་གུས་པའི་སང་ཉིན་གོང་མའི་སྐུ་འདས།རྒྱལ་སྲས་མུའུ་རེན་ཝང་（མིང་ཀྲི་རྒྱལ་པོ）ཁྲིར་བཞུགས།

1871ལོར།མིང་ཀྲི་སྲིད་གཞུང་གིས་བློན་ཆེན་གཡས་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡན་ཚང་ཅའོ་གཙོ་བྱས་པའི་གཞུང་ཚབ་ཚོགས་པ་ཆེ་གྲས་ཡོ་རོབ་དང་ཨ་རིར་འཚམས་འདྲི་བྱེད་པར་མངགས།མ་རྩ་རིང་ལུགས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱས། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱུག་པོའི་དམག་དཔུང་སྟོབས་ལྡན་དང་།ཐོན་འཕེལ་ལས་སྐྲུན།དཔལ་ཡོན་དར་ཞིང་དཔལ་ཡོན་རྒྱས་པ་བཅས་ཀྱི་འབོད་ཚིག་འོགསྲིད་གཞུང་གིས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་ནང་འདྲེན་ཧུར་ཐག་བྱས་ཏེ།ས་ཆ་བསྡུ་སྤྱོད་དཔྱ་ཁྲལ་སོགས་ཀྱི་བྱེད་ཐབས་སྤྱད་དེ་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་བའི་ཐོག་མའི་གསོག་འཇོག་བྱས་ཏེ།དམག་དོན་བཟོ་ལས་དང་།གཏེར་རི།ལྕགས་ལམ།མཚོ་ཐོག་སྐྱེལ་འདྲེན་བཅས་གཙོ་གནད་དུ་འཛིན་པའི་རྒྱལ་གཉེར་ཁེ་ལས་ཁག་ཅིག་བཙུགས་པ་རེད། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་དར་གོས་བཙོས་འཐེན་དང་འཁེལ་འཐག་སོགས་ཉེ་རབས་ཀྱི་སྒྲིག་ཆས་ནང་འདྲེན་བྱས་ནས་དཔེ་སྟོན་བཟོ་གྲྭ་བཙུགས་ཏེ་སྔོན་ཐོན་ལག་རྩལ་ཁྱབ་གདལ་བཏང་བ་དང་། ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་རིགས་གཅིག་མཁས་པ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་ཕྱི་རྒྱལ་དུ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་མཁན་སློབ་གྲྭ་བ་གཏོང་དགོས་པ་དང་མཐོ་རིམ་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་གྱི་ཡོན་ཏན་ཅན་གསོ་སྐྱོང་བྱ་དགོས། སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་ལེགས་པོ་བཟུང་ནས་རྒྱ་རིགས་དང་།ཞིང་བདགཚོང་པ།དེ་བཞིན་མཐོ་རིམ་རྒྱ་རིགས་བཅས་ཀྱིས་མ་དངུལ་བཞག་ནས་དངུལ་ཁང་དང་།ལྕགས་ལམ།ཁེ་ལས་གཞན་དག་བཅས་གཉེར་སྐྱོང་བྱེད་པར་བསྔགས་བསྐུལ་བྱས། ཐོན་ལས་གསར་བརྗེའི་མཐོ་རླབས་འཕྱུར་འགོ་ཚུགས་ཤིང་།དེ་ནས་བཟུང་འཇར་པན་མ་རྩ་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་དངོས་སུ་བསྐྱོད་པ་རེད། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་མིང་ཀྲི་གསར་སྒྱུར་ཞེས་འབོད།

གོང་གསལ་དེ་དག་ནི་པའེ་ཏུའུ་པེ་ཁའོ་ཡིས་མིང་ཀྲི་གསར་སྒྱུར་སྐོར་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པའི་གནད་བསྡུས་ཡིན་ལ།རང་རྒྱལ་སློབ་འབྲིང་གི་སློབ་དེབ་ནང་གི་མིང་ཀྲི་གསར་སྒྱུར་སྐོར་གྱི་ཞིབ་བརྗོད་ཅིག་ཀྱང་ཡིན། གལ་ཏེ་ངོ་སྤྲོད་འདི་ཁོ་ནར་བལྟས་ན།མི་མང་པོ་ཞིག་གིས་མིང་ཀྲི་གསར་སྒྱུར་བྱས་རྗེས་འཇར་པན་ནི་བཟོ་ལས་ཅན་གྱི་བགྲོད་ལམ་དུ་ཞུགས་ཏེ།ཡོ་རོབ་ཀྱི་སྟོབས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་དང་འདྲ་བའི་བཟོ་ལས་ཅན་གྱི་མ་རྩ་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྟོབས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་ཀྱང་།དོན་དངོས་ནི་ཕལ་ཆེར་ལྷན་རྒྱས་ཀྱི་བསམ་ཚོད་དང་ཧ་ཅང་མི་འདྲ། རི་པིན་ནི་ལམ་སེང་བཟོ་ལས་ཅན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་སྟོབས་ཆེན་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་རྒྱུ་ཕར་བཞགད་དུང་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་ཞིག་ལ་ཞིང་ལས་ཕྱིར་གཏོང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད།

དེང་གི་བསམ་གཞིགས་ལ་བརྟེན་ནས་ལོ་རྒྱུས་ལ་ལྟ་སྟངས་འཛིན་པ་དེ་མཁྲེགས་འགྱུར་གྱི་བསམ་གཞིག་བྱེད་སྟངས་ཀྱིས་ཕྱོགས་སྲིད་པས་ལོ་རྒྱུས་དེ་དེང་རབས་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞིའི་འོག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བསམ་ཚོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེང་གི་བསམ་གཞིགས་ལ་བརྟེན་ནས་མ་འོངས་པར་ཡང་དེ་དང་འདྲ་བར་སྲ་རེངས་སུ་འགྱུར་སྲིད་པའི་བསམ་བློའི་བཀག་རྒྱར་ལྟ་སྟངས་བཟུང་སྟེ་འབྱུང་འགྱུར་གྱི་བསམ་ཚོད་དེ་ཤུགས་སྣོན་ཐེབས་པའི་པར་གཞི་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་བ་བྱེད་དགོས།འོན་ཀྱང་མ་འོངས་པར་ཕལ་ཆེར་གཏན་ནས་མི་འདྲ། འོ་ན་དེ་རིང་གི་བསམ་གཞིགས་ལ་བརྟེན་ནས་ད་ལྟའི་དུས་འདིར་ཕྱི་རོལ་ཡུལ་དང་མཐུན་ཞིང་ཆ་ཚང་བ་ཞིག་ཡོང་ཐུབ་བམ། ལན་ནི་སྔར་བཞིན་ཡིད་ཆད་དུ་འཇུག་པ་ཞིག་ཡིན།

ང་ཚོས་ལོ་རྒྱུས་ལ་གོ་བ་ལོག་ལེན་དང་མ་འོངས་པར་ཚོད་འཛིན་བྱེད་སྲིད་ཅིང་།ད་ལྟ་མགོ་འཁོར་ནས་བསྡད་ཡོད་པས།ང་ཚོས་ཇི་ལྟར་བྱས་ན་ད་གཟོད་འཇིག་རྟེན་འདི་ལ་ངོས་འཛིན་གསལ་པོ་བྱེད་ཐུབ་བམ། ངའི་བསམ་པར་ང་ཚོས་འཛམ་གླིང་ལ་ལྟ་བའི་ཟུར་ཚད་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ལེགས་སྒྲིག་དང་ཟུར་ཚད་མི་འདྲ་བའི་ཐོག་ནས་འཛམ་གླིང་ལ་ལྟ་ཞིབ་བྱས་ཚེ་གཞི་ནས་ང་ཚོས་དེ་བས་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་འཛམ་གླིང་ལ་རྒྱུས་མངའ་ལོན་ཐུབ་ཅེས་གསུངས་པ་རེད། དེབ་ཁྲི་ཀློག་པ།ལེ་དབར་ཁྲི་ཡི་ལམ་དུ་སྐྱོད་པ་བཅས་བྱེད་ཐུབ་ངེས་རེད།

གཤམ་དུ《ཚོང་དོན་གྱིས་བཟོས་པའི་འཇིག་རྟེན》ཞེས་པའི་དཔེ་དེབ་དེ《ཁྲན་ཁྲན་ཐུའུ་འཚར་ལོངས་ཡོང་བ》ཞེས་པའི་ས་བཅད་ཀྱི་ནང་དོན་ནས་བརྗོད་ཅིང་།དེའི་ནང་རི་པིན་གྱི་མིང་ཀྲི་གསར་སྒྱུར་བྱས་རྗེས་རི་པིན་གྱི་ཞིང་ལས་གནས་ཚུལ་ངོ་སྤྲོད་ཞིབ་ཕྲ་བྱས་ཡོད་པ་རེད།

དེང་སྐབས་ཀྱི་རི་པིན་གྱི་ཞིང་ལས་སྐོར་གླེང་སྐབས་བསམ་པའི་ནང་གི་བག་ཆགས་ཤིག་ནི“འགྲན་རྩོད་ནུས་ཤུགས”མེད་པ་དང“ཕྱིར་གཏོང་ཁྲིད་ཕྱོགས”མིན་པའམ་ཡང་ན་བཟོ་ལས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི”གནས་ཚུལ་ཐོན་མྱོང་མེད། ཚང་མས་ད་ལྟའི་རི་པིན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་སྟོབས་ཆེན་པོ་དེ་ནི་དེའི་བཟོ་ལས་གྲུབ་འབྲས་ཧ་ལས་པ་ཞིག་ཐོབ་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་སྟབས།ང་ཚོས་རྟག་པར་སྣང་ཚུལ་དེ་ནི་དེ་འདྲ་སྔར་བས་སྔ་བའི་ལོ་རབས་སུ་འདྲ་བཤུས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དོན་དངོས་ཐོག་ལོ་རབས་1850པར་རི་པིན་གྱིས་ནུབ་ཕྱོགས་ལ་སྒོ་མོ་ཕྱེ་བ་དང་འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་པ་མ་ལངས་བར་རི་པིན་ལ་ཕྱིར་གཏོང་དངོས་ཟོག་མང་ཆེ་བ་མཁོ་འདོན་བྱེད་པའི་ཐོན་ལས་དང་།གསར་དར་གྱི་རི་པིན་གྲོང་ཁྱེར་ལ་རིན་གོང་ཁེ་བའི་འབྲུ་རིགས་མཁོ་འདོན་བྱེད་པའི་ཐོན་ལས།རི་པིན་སྲིད་གཞུང་ལ་རྨང་གཞིའི་སྒྲིག་བཀོད་སྐྲུན་པའི་བསྡུ་སྒྲིལ་ཐོན་ལས་བཅས་ཚང་མ་ཞིང་ལས་རེད། དུས་རབས་19པའི་དུས་མཇུག་དང་དུས་རབས་20པའི་དུས་འགོའི་རི་པིན་གྱི་ཞིང་པ་ཚོས་དེང་རབས་ཀྱི་རི་པིན་བསྐྲུན་རྒྱུར་ལེགས་སྐྱེས་འབུལ་གྱི་ཡོད་མོད།འོན་ཀྱང་དེར་ཐོབ་པའི་གྲུབ་འབྲས་མང་ཆེ་བ་ནི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་གནས་སུ་གྱར་ཡོད་པས་སླད་ཕྱིན་རྒྱལ་སྤྱིའི་འགྲན་རྩོད་ཀྱི་ནུས་པ་དེ་ཙམ་མེད་པའི་རི་པིན་གྱི་ཞིང་པ་དང་བསྡུར་ན་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད།

འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་ཐེངས་དང་པོའི་སྔོན་དུ།བཟོ་སྐྲུན་དངོས་པོ་ཡིས་འཇར་པན་གྱི་ཕྱིར་གཏོང་ཚད་ཀྱི་བཞི་ཆ་གཅིག་ཟིན་ཡོད། དངུལ་དང་ཤིང་ཆ་ཡང་ཁག་གཅིག་ཟིན་ཡོད་མོད།འོན་ཀྱང་ཞིང་ལས་ཐོན་རྫས་མང་ཤོས་རེད། ལྷག་པར་དུ་གླེང་རིན་ཡོད་པ་ཞིག་ནི་རི་པིན་གྱིས་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་སྒོ་མོ་ཕྱེ་རྗེས་ཀྱི་ཐོག་མའི་ལོ་དྲུག་ཅུའི་ནང་ནང་འདྲེན་དངོས་རྫས（མཐའ་མའི་ལོ་རབས་120པར་འགྲན་རྩོད་ནུས་པ་གཏོད་པའི་བཟོ་ལས་ཕྱིར་གཏོང་དངོས་རྫས་ཀྱི་འཁེལ་འཐག་འཕྲུལ་འཁོར་ཚུད་པ）ཚང་མ་ནི་དར་གོས་ལ་བརྟེན་ནས་སྤྲོད་ཀྱི་ཡོད། 1900ལོའི་གོང་དར་གོས་ལམ་བུའི་ཐོན་རྫས་གཅིག་པུས་རི་པིན་གྱི་ལོ་རེའི་ཕྱིར་གཏོང་དངུལ་འབོར་གྱི་བཅུ་ཆ་བཞི་ཙམ་ལེགས་སྐྱེས་སུ་ཕུལ་ཡོད།འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་པ་མ་ལངས་གོང་སྔར་བཞིན་བཅུ་ཆ་གསུམ་ལྷག་ཙམ་ལེགས་སྐྱེས་སུ་ཕུལ་ཡོད། དེའི་རིང་མི་འབོར་ལྡབ་གཅིག་འཕར་རུང་འབྲས་ནང་འདྲེན་བྱེད་ཚད་རྒྱལ་ནང་གི་འཛད་སྤྱོད་བྱེད་ཚད་ལས་བཅུ་ཆ་གཉིས་ལས་བརྒལ་མེད། ཞིང་པའི་མི་གྲངས་འགྱུར་བ་མེད་པའི་གནས་ཚུལ་འོགདེ་དག་ཐམས་ཅད་ཇི་ལྟར་འགྲུབ་པ་ཡིན་ནམ།

ནང་འདྲེན་དངོས་རྫས་གསར་པ་འགའ་ཞིག（༡༩༢༠ལོའི་རྗེས་ནི་གཙོ་བོ་རྫས་འགྱུར་ལུད་ཡིན།）ཞིང་ལས་ལ་གྲུབ་འབྲས་ཆེན་པོ་ཐོབ་པའི་བྱས་རྗེས་འཇོག་མཁན་ཞིག་ཡིན་པར་ཐེ་ཚོམ་མེད་མོད།འོན་ཀྱང་འགག་རྩ་ནི་སྔར་བཞིན་ཞིང་པའི་སྙིང་རུས་དང་མངོན་གསལ་དེ་ཙམ་མེད་པའི་ཚན་རྩལ་གསར་གཏོད་ལ་ཐུག་ཡོད། འབྲས་ལྗང་འཛུགས་པར་གྲོན་དངུལ་སྤྱོད་པའི་ལས་ཀ་བྱེད་སྟངས་གསར་པ་བྱུང་ནས་ཐོན་ཚད་མང་དུ་སོང་བ་དང་། བརྔ་བསྡུ་བྱས་རྗེས་ཞིང་པ་རྒན་རབས་པ་ཚོས་ཉིན་འགའ་རྫུན་མ་བཏང་ནས་ལོ་ལེགས་ལ་རྟེན་འབྲེལ་ཞུས་མེད་པར།འབྲས་ཤུན་བསྡུ་རྒྱུར་དེ་བས་འབད་བརྩོན་བྱས་ནས་མེ་སྲེག་བཏང་བས་གནོད་འབུ་དེ་བས་སྐྱེ་འཕེལ་དཀའ་བར་གྱུར་ཡོད། གསར་གཏོད་དང་གསར་གཏོད་གཞན་དག་དེ་དག་གིས་རྩིས་གཞིའི་འབྲས་ཀྱི་ཐོན་ཚད་༡༧༠ལོ་ནས་༡༩༤༠ལོའི་བར་ལྡབ་གཅིག་འཕར་ཡོད། འོན་ཀྱང་ཆེས་གལ་ཆེ་བ་ནི་དཔྱ་ཁྲལ་མཐོ་བ་དང་།འཕར་བཞིན་པའི་ས་བོགས་དང་དེ་མིན་གྱི་ཁུར་པོ་ཡིས་དབུགས་རྔུབ་མི་ཐུབ་པའི་ཞིང་བས་བྱེད་ཐབས་སྤྱད་དེ་ས་ཞིང་གཅིག་བེད་སྤྱད་དེ་དར་སི་དང་འབྲས་ཐོན་སྐྱེད་བྱས་པ་དང་།ཁོ་ཚོས་སྐྱུགས་པར་མཁོ་བའི་དངུལ་སྨར་ཡོང་འབབ་（1878ལོར་ས་ཞིང་བོགས་མར་ལེན་མཁན་གྱིས་ཆ་སྙོམས་ཡོང་འབབ་ཀྱི་58%ཟིན་པ་དང་།1917ལོར་ཀྲང་ཧྲང་གིས་68%ཟིན་ཡོད་）བསྣན་པ་དེ་རེད།

དེ་ནི་དེ་དག་གི་རྩིས་གཞི་རེའི་ཐོན་ཚད་མཐོ་བ་རེད། འོན་ཀྱང་དེ་ཚོར་ཡང་བཟང་ཆ་དེ་མེད་པར་བཟོ་ཐུབ་ངེས་ཀྱི་དཀའ་གནད་ཅིག་ཡོད་དེ།དེ་ནི་ཚང་མས་མི་ཐབས་ལ་བརྟེན་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་ཟད།དུས་རིམ་རེ་རེའི་མི་ཤུགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ཆ་མི་སྙོམ་པའི་རྐྱེན་གྱིས་མི་ཤུགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་མང་ཆེ་བ་དམིགས་བསལ་དུ་མཁོ་བའི་དུས་སྐབས་སུ་འཕྲི་འཐེན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དཔྱིད་དུས་ཆུ་འབྲས་ལ་ཆུ་བླུགས་རྗེས།ཉིན་འགའི་ནང་དུ་མྱུ་གུ་འཛུགས་ཚར་དགོས། ས་ཞིང་ཆེན་པོ་རང་མེད་པའི་ཞིང་དུད་ཚང་མས་ངེས་པར་དུ་ནུས་ཤུགས་ཡོད་རྒུ་བཏོན་ནས་དུས་ཚོད་འཚོལ་ཐུབ་ན་གཞི་ནས་ལས་ཀ་འདི་ལེགས་འགྲུབ་བྱེད་ཐུབ།

དར་འབུའི་གསོ་བར་གལ་ཏེ་བདེ་ལེགས་ངང་གསོ་ཐུབ་ན།བདག་གཉེར་གྱི་དགོས་མཁོ་ཆེས་ཆེ་བའི་དུས་སྐབས་སུ་དེ་བས་ཀྱང་ངལ་བར་འགྱུར། དར་སྲིན་སྨིན་ལ་ཁད་པའི་དུས་སུ་ཉིན་གཅིག་ལ་ཐེངས་བརྒྱད་ལ་ལྡུད་དགོས།（དར་སྲིན་གྱིས་ཆེས་མཇུག་གི་ཉིན་ཞིག་ལ་ལུས་པོའི་ལྗིད་ཚད་ལས་ལྡབ་གསུམ་གྱིས་མཐོ་བའི་ཟ་མ་ཟ་དགོས།）མ་ཟད།གསོ་སྐྱོང་སྡེར་མར་ཉིན་གཅིག་ལ་ཐེངས་གསུམ་ལ་གཙང་སྦྲ་བྱེད་དགོས། དེ་ལས་ཀྱང་རྙོག་དྲ་ཆེ་བ་ཞིག་ནི།དར་སྲིན་ལ་སང་ཡེ་སོས་པ་སྟེར་དགོས་པས།ལྟ་རྟོག་བྱ་རྒྱུའི་དགོས་པ་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་དར་འབུ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ལས་རྒྱག་གི་མེད་ནའང་ཉིན་གཅིག་ལ་ཆུ་ཚོད་ཉི་ཤུ་རྩ་བཞི་ཙམ་ལ་མི་རྣམས་ཀྱིས་ལྟ་རྟོག་བྱ་དགོས། རང་བྱུང་གི་ཆོས་ཉིད་ལྟར་ན།དར་སྲིན་ནི་ཟླ་4པ་ནས་ཟླ་6པའི་བར་དུ་དར་སིའི་བར་དུ་གསོ་དགོས་པའི་གོ་རིམ་ཞིག་ཡིན་ལ།དེ་དུས་ནི་མྱུ་གུ་འཛུགས་དགོས་པའི་དུས་རིམ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། དེར་བརྟེན་རི་པིན་གྱི་ཞིང་པས་དར་ཟབ་དང་འབྲས་ཐོན་སྐྱེད་བྱས་ནས་དུས་ཡུན་རིང་པོ་སོང་ཡང་ཞིང་པའི་ཁྱིམ་དུ་དར་འབུའི་ས་བོན་གསོ་རྒྱུ་དང་འབྲས་འདེབས་རྒྱུ་ཉུང་ཉུང་རེད། འཇར་པན་གྱི་དར་སི་མང་ཆེ་བ་ནི་རི་མ་ཐང་གི་ཞིང་ཁྱིམ་ནས་འོང་བ་དང་།ཁོ་ཚོས་བཏབ་པ་ནི་འབྲས་ལས་གཞན་པའི་ལོ་ཏོག་ཡིན།

དུས་རབས19པའི་དུས་འགོར།གནས་ཚུལ་འདི་རིམ་གྱིས་འགྱུར་མགོ་བརྩ མི་ལ་ལ་ཞིག་གིས་དེ་གཉིས་ཀར་འཕྲོད་པའི་ཐབས་ཤིག་རྙེད་བྱུང་།དེ་ནི་དར་འབུའི་དྲོད་ཚད་ཚོད་འཛིན་བྱས་ཏེ།དེར་བརྟེན་ནས་དར་སྲིན་སྔ་མོར་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་དུ་འཇུག་པ་རེད། འདི་ལྟར་སྒྲུབ་ན་དེ་བས་བྲེལ་འཚུབ་ཆེ་བའི་གཟའ་འཁོར་འགའ་དང་ཉེན་ཁ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཡོད།རྒྱུ་མཚན་ནི་སྐབས་དེར་སྔར་བཞིན་བུད་ཤིང་གི་དུས་རབས་ཡིན་པས།དྲོད་ཚད་འཇལ་ཆས་མེད་ན།དྲོད་ཚད་ཚོད་འཛིན་བྱ་རྒྱུ་ནི་ལས་སླ་མོ་ཞིག་མིན།དྲོད་ཚད་ནོར་ན་དར་འབུའི་ཁྱོན་ཡོངས་འཇིག་འགྲོ་བ་དང་།མི་མང་ཆེ་བས་དངུལ་ལ་བརྟེན་ནས་དར་འབུའི་གསོ་བཞིན་ཡོད། འོན་ཀྱང་གལ་ཏེ་བྱེད་ཐབས་འདིར་ནུས་པ་ཐོན་ན།མ་མཐའ་ཡང་འབྲས་འདེབས་པ་དང་།དར་གསོ་གཉིས་ཀ་རྩེག་པའི་དུས་སྐབས་ཇེ་ཐུང་དུ་གཏོང་ཐུབ། རླུང་རྟ་རྒྱུགས་པའི་ཚེ།དར་འབུའི་གསོ་རྒྱུའི་འགན་ཁུར་ནས་ཞིང་ལས་ལ་རོགས་རམ་བྱེད་དགོས་པའི་གནམ་འོག་གི་བུད་མེད་རྣམས་ལ་དུས་གཅིག་ཏུ་བྲེལ་བ་བྱེད་མི་དགོས། རིམ་གྱིས་ཆུ་འབྲས་སྣ་ཁ་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བའི་ཞིང་ཁྱིམ་དག་གིས་དར་སྲིན་གསོ་བའི་ཚོད་ལྟ་བྱེད་མགོ་བརྩམས། དེ་ནས།1870ལོའི་རྗེས་སུ།དངོས་སུ་ཐོད་བརྒལ་བྱུང་ཡོད་པ་སྟེ།དར་འབུའི་རིགས་གསར་དུ་བྱུང་བའི་དར་འབུའི་རིགས་འདི་རིགས་ལ་བདག་གཉེར་ལེགས་པོ་བྱེད་ཐུབ་ན།རྫས་འགྱུར་གྱི་སྨན་རྫས་ཁ་ཤས་བེད་སྤྱོད་བྱས་ན།དེ་ཟླ་7པ་ནས་ཟླ་9པའི་བར་དུ་གསོ་ཐུབ། འདི་ལ་དཀའ་ཁག་མང་པོ་ཡོད་ལ་སླ་མོ་ཞིག་ཀྱང་མ་རེད།འོན་ཀྱང་ནུས་པ་ཐོན་ཡོད། 1890ལོ་ནས་1930ལོའི་བར་དར་སིའི་ཐོན་ཚད་ལྡབ་དགུ་ཙམ་འཕར་བ་དང་།ཞིང་པས་ལོ་གཅིག་ནང་ལས་ཀ་བྱེད་པའི་ཆ་སྙོམས་ཉིན་གྲངས་45%ཙམ་ལས་འཕར་མེད།

ལས་ཀ་བྱེད་ཤུགས་སྔར་ལས་ཆེ་བར་འདོན་པ་དང་ཀླད་པ་དཀྲུག་དཀྲུག་སྔར་ལས་ལྷག་པར་གཏོང་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་པས་ཞིང་པར་དེའི་ནང་ནས་གང་ཐོབ་ཀྱི་ཡོད་དམ། མང་པོ་ཐོབ་མེད། དོན་དངོས་ཐོག1880ལོར་འབྲས་ཀྱི་རིན་གོང་ཆེས་མཐོན་པོར་སླེབས། 1930ལོའི་སྐབས་སུ།གསུམ་ཆའི་གཅིག་མར་ལྷུང་ལ་ཉེ། ནོར་མེད།ཞིང་བའི་འབྲས་བཙོང་ཚད་ལྡབ་གཅིག་གིས་ཇེ་མཐོར་སོང་མོད།འོན་ཀྱང་ལུད་རྫས་དང་འབུ་གསོད་རྫས་སོགས་ཉོ་དགོས་ན།ཁོ་ཚོའི་འགྲོ་སོང་ཡང་ཇེ་མང་དུ་ཕྱིན།（ལྷག་པར་དུ་1900ལོའི་རྗེས་སུ） འབྲས་ཀྱི་ཐོན་འབབ་མང་དུ་ཕྱིན་ནས་འཛད་སྤྱོད་པར་ཕན་པ་ཆེན་པོ་ཐོབ་ཡོད་མོད།འོན་ཀྱང་ཞིང་པ་མང་ཆེ་བས་འབྲས་བཏབ་པའི་ཡོང་འབབ་ཁེར་གཙང་ད་དུང་མང་དུ་ཕྱིན་མེད་པ་དང་།ངལ་རྩོལ་ཆུ་ཚོད་རེའི་ཡོང་འབབ་ད་དུང་ཉུང་དུ་ཕྱིན་ཡོད། དུས་ཡུན་ཧ་ཅང་རིང་པོ་ཞིག་གི་ནང་།དར་འབུའི་གསོས་ན་ཚང་མ་ཞིང་ཁྱིམ་གྱི་འཚོ་བ་ཁ་གསབ་བྱས་ནས་མདུན་ལྗོངས་ཡག་པོ་ཡོད་པའི་བྱ་གཞག་ཡིན་མོད།འོན་ཀྱང་དེར་ཡང་དེའི་ཚད་མཐོན་པོ་ཡོད། དཔལ་འབྱོར་ཉམས་རྒུད་ཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་ཨ་རི་བས་ལྕགས་སྐུད་རིང་པོ་དགོས་པའི་དགོས་མཁོ་མྱུར་པོས་ཆག་པ་དང་རི་པིན་གྱི་དར་སི་ཕྱིར་གཏོང་ཡང་དེ་དང་ཆབས་ཅིག་གློ་བུར་དུ་ཆག་པ་དང་། ཅུང་མ་འགོར་བར།མིས་བཟོས་དར་སི་ཐོན་རྗེས།ཡང་བསྐྱར་སྲོག་ལ་ཐུག་པར་བྱས། དམིགས་ཚད་མང་ཆེ་བ་ནས་བལྟས་ན།འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་པའི་གོང་གི་རི་པིན་གྱི་ཞིང་པ་རྣམས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཆུ་ཚད་ནི་ལོ་དོན་ལྔ་གོང་གི་རི་པིན་གྱི་ཞིང་པ་དང་གཅིག་མཚུངས་རེད། ཁོ་ཚོས་དཀའ་སྤྱད་འབད་བརྩོན་བྱས་ཏེ།མི་རབས་རྗེས་མའི་མི་རབས་ཁ་ཤས་ཀྱིས་གྲུབ་འབྲས་ལོངས་སྤྱོད་བྱས་པ་དང་།བཟོ་གྲྭ་གསར་པར་ལས་ཀ་འཚོལ་ཞིབ་བྱེད་མཁན་དང་།ཞིང་ལས་ལ་བརྟེན་ནས་གསར་དར་གྲོང་ཁྱེར་ཉེ་འཁོར་ལ་བཙོང་མཁན་དང་ད་དུང་ཉུང་ཤས་ཤིག་སྔར་བཞིན་ས་ཞིང་ཐོག་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་།ད་ཆ་རྒན་རབས་པས་དཀའ་སྤྱད་ཚད་མེད་བྱས་ནས་བཙུགས་པའི་དེང་རབས་སྡེ་ཁག་གི་སློབ་མ་གྲངས་མེད་ལ་བརྟེན་ཡོད།