གནའ་བོའི་རོ་མ་དང་གནའ་བོའི་ཀྲུང་གོའི་ཚན་རིག་ལྟ་བའི་ཐད་ཀྱི་མཐུན་ཆ།

གཤམ་གྱི་ནང་དོན་འདི་དག་ནི་ཝུའུ་གོ་ཧྲིན་གྱི《ཚན་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལམ་བུ》ཞེས་པ་ལས་བཤུས།

དམག་དོན་མཁས་པ་དང་ཆབ་སྲིད་མཁས་པ་ཡིན་པའི་རོ་མ་བ་（མཆན།མཛུབ་མོ་ཀེ་རི་སེའི་སྐོར་ལ་ཟེར་）ནི་ཚན་རིག་གི་ཐད་ལ་མཚོན་ན་ནུས་པ་དམན་པ་ཞིག་རེད། ཁོ་ཚོའི་མདུན་དུ་ཞི་ལའི་གནའ་བོའི་དུས་རབས་དང་ཞི་ལའི་ཅན་གྱི་དུས་སྐབས་སུ་བཞག་པའི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཚན་རིག་གི་ཤུལ་བཞག་དག་བཞག་ཡོད་མོད།འོན་ཀྱང་ཁོ་ཚོས་ཧ་ལམ་རྨང་གཞི་འདིའི་ཐོག་ལེགས་སྐྱེས་གསར་པ་ཕུལ་མེད་པར་མ་ཟད།ཐ་ན་ཤུལ་བཞག་རྒྱུ་དངོས་ཀྱང་རིམ་གྱིས་བསྐྱུར་ཡོད། འདི་ནི་ཚན་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བསམ་བློ་གཏིང་ཟབ་གཏོང་རིན་ཡོད་པའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་རེད།

སྤྱིར་བཏང་དུ་རོ་མ་བས་ཆབ་སྲིད་དང་དམག་དོན་གྱི་གནད་དོན་ལ་བློ་རྩེ་གཅིག་ཏུ་གཞོལ་བ་དང་།བཅའ་ཁྲིམས་དང་དམག་དོན་ལ་བརྩོན་ཞིབ་མང་ཙམ་བྱས་ཡོད་མོད།འོན་ཀྱང་རང་བྱུང་ཚན་རིག་ལ་སྤྲོ་བ་མེད་ལ་སྤྲོ་སེམས་ཀྱང་ཆེན་པོ་མེད། རྒྱུ་རྐྱེན་དེའི་དབང་གིས་རོ་མ་ཡིས་དམག་དོན་ལས་གྲྭ་དང་གྲོང་ཁྱེར་འཛུགས་སྐྲུན་སོགས་ཀྱི་ལག་རྩལ་གནད་དོན་ཐད་གསར་སྐྲུན་དང་གསར་གཏོད་མི་ཉུང་བ་བྱས་ཡོད་མོད།འོན་ཀྱང་ཚན་རིག་ཁོ་ནའི་ཐད་ལ་ལེགས་སྐྱེས་ཕུལ་བ་ཧ་ཅང་ཉུང་ཉུང་རེད། གཞན་ཡང་ད་དུང་ནང་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཁ་ཤས་ཡོད་པ་དེ་ནི་རོ་མ་བའི་གཤིས་ཀ་ཟེར་བ་དེ་རེད། ཁོ་ཚོས་དོན་དངོས་ལ་དོ་སྣང་ཆེན་པོ་བྱེད་པ་དང་།གོ་བ་ལེན་རྒྱུར་མི་དགའ་ཞིང་།རྗེས་དཔག་གི་ཤེས་བྱར་ལྟ་སྟངས་མི་འདྲ་བ་འཛིན་པའི་སྤྲོ་སེམས་མེད་པ་དེ་ནི་ཞི་ལའི་མི་དང་གཏན་ནས་མི་འདྲ། ཀེ་རི་སེའི་ཉམས་འགྱུར་གྱིས་ཚད་བརྒལ་གྱི་ཕུགས་བསམ་དོན་གཉེར་བྱེད་པ་དང་།དངོས་ཡོད་ཀྱི་ཁེ་ཕན་ལ་མཐོང་ཆུང་བྱེད་པ།ལྷད་མེད་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ལ་བླ་ན་མེད་པའི་རེ་སྙེག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས།

རོ་མ་བས་དོན་དངོས་ལ་མཐོང་ཆེན་བྱེད་པའི་གཤིས་ཀ་དང་ཤར་ཕྱོགས་མི་རིགས་ལ་ཐུན་མོང་གི་ཆ་འགའ་ཡོད་པ་དང་།རོ་མའི་ཚན་རིག་ཉམས་རྒུད་བྱུང་བ་དེ་དེང་རབས་ཀྱི་ཀྲུང་གོར་མཚོན་ནའང་སྣང་ཆུང་བྱེད་མི་རུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བསླབ་བྱ་ཞིག་རེད།

ཝ་ལུའོ་ཡིས་ཐོག་མར་རིག་གཞུང་ལ་རིག་ཚན་དགུ་རུ་དབྱེ་བ་སྟེ།བརྡ་སྤྲོད་རིག་པ་དང་།རྒྱན་ཚིགགཏན་ཚིགས་རིག་པ།དབྱིབས་རྩིས།རྩིས་རྩིས།གནམ་དཔྱད་རིག་པ།རོལ་མོ་དང་།གསོ་རིགབཟོ་བཀོད་བཅས་ཡིན། མཇུག་ཏུ་རིགས་དེ་གཉིས་དུས་རབས་བར་མའི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་དང་ལེན་མ་བྱས་པས།དུས་རབས་བར་མར་“རིག་གནས་ཀྱི་ཚན་ཁག་བདུན་”ཞེས་པའི་“སྒྱུ་རྩལ་བདུན་”ཞེས་པའི་བཤད་ཚུལ་ཁྱབ་སྤེལ་བྱས་པ་རེད།

གོང་གི་དུམ་བུ་དེ་ཁོ་ནར་བལྟས་ན་ཚན་རིག་གི་ལྟ་བའི་གནའ་བོའི་ཀྲུང་གོ་དང་གནའ་བོའི་རོ་མ་གཉིས་སུ་ཧ་ཅང་འདྲ་བ་ཞིག་རེད་བསམ་གྱི་འདུག་གམ། ངའི་བསམ་པར་ནི་ཧ་ཅང་འདྲ་།།

རོ་མ་ཡིས་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཚན་རིག་དང་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་འབྱུང་ཁུངས་ཀེ་རི་སེའི་རིགས་རྩ་མེད་དུ་བཏང་བ་དང་།ཕྱིས་སུ་ལྷའི་ཆོས་ལུགས་དང་ཡིའུ་ཐའེ་ཆོས་ལུགས་བསྡུ་ལེན་བྱས་པ་མ་ཟད།ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱང་འཕེལ་རྒྱས་བཏང་བས།མཐར་ཡོ་རོབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་མུན་ནག་གི་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་བསུས་ཡོད། ལོ་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་གི་རྗེས་སུ་ཡོ་རོབ་གླིང་རིམ་བཞིན་གོ་རྟོགས་སད་དེ་རིག་རྩལ་བསྐྱར་དར་བྱེད་འགོ་བརྩམས་པ་དང་།བསྐྱར་དར་གྱི་ནང་དོན་ནི་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་ཙམ་རིང་བསྐྱུར་བའི་ཀེ་རི་སེའི་ཤེས་རིག་རེད། ཇི་ལྟར་བསྐྱར་དར་བྱེད་དགོས། ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་ཙམ་གོང་གི་ཀེ་རི་སེའི་ཤེས་དཔལ་ཇི་ལྟར་འཚོལ་དགོས་སམ། ཕྱོགས་གཅིག་ནས་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་གཉིས་པའི་རོ་མ་བཙན་རྒྱལ་གྱི་དུས་སུ་ཀེ་རི་སེའི་རིག་གནས་ཡིག་སྒྱུར་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་དང་།ལྷག་པར་དུ་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་རྗེས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དམག་འཁྲུག་ཁྲོད་དུ་ཨ་རབ་ཀྱི་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་དང་ཤེས་ལྡན་མི་སྣར་བཙན་འཕྲོག་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་རེད།

ཀེ་རི་སེའི་རིག་གནས་ནི་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་གཉིས་པར་དར་བ་དང་དུས་མཉམ་དུ་གནའ་བོའི་ཀེ་རི་སེའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་རིམ་བཞིན་དོར་བ་རེད། འོན་ཀྱང་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བདུན་པའི་རྗེས་སུ་ཨ་རབ་པས་བསྐྱར་དུ་སྦྱངས་པ་དང་འབྲེལ་དར་རྒྱས་གོང་འཕེལ་བཏང་བས་མཚན་ཉིད་རིག་པ་དང་།ཆོས་ལུགས།ལོ་རྒྱུས།རྩོམ་རིགས་ཁམས།གཏན་ཚིགས།རྩིས་རིགདངོས་ཁམས་རིག་པ།གནམ་རིག་སྐར་རྩིས།གསོ་རིགཨར་ལས་སོགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཚང་མར་གྲུབ་འབྲས་ཆེན་པོ་ཐོབ་ཡོད། ཨ་རབ་པ་རྣམས་ཀྱིས་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་དུས་དཀྱིལ་ནས་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་དུས་འགོའི་བར་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་དཔལ་འབར་འཁྱེར་མཁན་རེད་ཅེས་རང་བསྟོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཕྱོགས་འདིའི་ཐད་ནས་བལྟས་ན།མུའུ་སི་ལིན་ལ་རིག་རྩལ་བསྐྱར་དར་མེད་ལ་རྗེས་མའི་བློ་སྒོ་འབྱེད་པའི་ལས་འགུལ་ཡང་མེད།

ད་ལྟ་བཤད་པའི་ཞི་ལའི་ཤེས་རིག་གི་དཔེ་མཚོན་དུས་ཚོད་ནི་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་དགུ་པའི་ཧྥེ་ཉི་ཅིའི་ཤེས་རིག་ནས་འགོ་བརྩམས་ཏེ་བརྩི་དགོས་པ་དང་།སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་གཉིས་པའི་ནང་ཀེ་རི་སེའི་ཤེས་རིག་དེ་གནའ་བོའི་རོ་མ་ཡིས་རྩ་མེད་དུ་བཏང་བ་དང་།ཕལ་ཆེར་ལོ་ངོ་དྲུག་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་འདས་ཟིན་ཡོད། དེ་རྗེས་ཡོ་རོབ་དང་།ཨེ་ཤེ་ཡ།ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་བཅས་གླིང་ཆེན་གསུམ་དང་འབྲེལ་བའི་ས་གཞི་དེའི་ཐོག་ཤེས་དཔལ་མང་པོ་ཞིག་སླར་ཡང་མངོན་མེད།འོན་ཀྱང་ཨ་རབ་པ་ནི་དེ་སྔོན་ཀེ་རི་སེའི་ཤེས་དཔལ་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་པས་གསར་གཏོད་ལ་ཚད་གཞི་ཅུང་ལྡན་ཡོད།

སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་2པར་ཞི་ལ་འཇིག་ཅིང་།དུས་རབས་14པ་ནས་འགོ་བརྩམས་པའི་རིག་རྩལ་བསྐྱར་དར་གྱི་བར་དུ་ཧ་ལམ་ལོ་ངོ་1500ཙམ་གྱི་བར་ཐག་བཅད་ཡོད་དེ།ལྷའི་རིག་པ་དང་།མཚན་ཉིད་རིག་པ།རྩོམ་རིགཁྲིམས་ལུགས།དམག་དོན།བཟོ་སྐྲུན་བཅས་ཕུད།མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རིག་གཞི་རྩའི་ཐོག་འཕེལ་མེད་རང་སོར་གནས་ཡོད་པ་དང་།ཐ་ན་ལྟག་ལོག་རྒྱག་པའི་གནས་སུ་ལུས་ཡོད།（ཀྲུང་ཧྭ་ཤེས་རིག་རླབས་ཆེན་ཚུད་མེད།） ཅིའི་ཕྱིར་རྣམ་པ་འདི་འདྲ་བྱུང་བ། ངས་བསམ་ན་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྷའི་རྣམ་བཤད་ཀྱིས་བསམ་བློ་དང་གཏམ་གླེང་གི་གནོན་གཏོར་ནི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་རེད། མི་འབོར་མང་དུ་ཕྱིན་རྗེས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྩ་འཛུགས་ཀྱི་རྣམ་པ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་བའང་ཡོད་པ་སྨོས་མེད་རེད།རིགས་རྒྱུད་མི་འདྲ་བ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་མཉམ་འདྲེས་བྱས་རྗེས་ཐོན་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་མི་རིགས་རང་བཞིན་དང་རིག་གནས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད། དེའི་རིང་ཀེ་རི་སེའི་ཤེས་དཔལ་དེ་ལ་ཏིང་སྐད་དང་།ཨ་རབ་སྐད།ཡོ་རོབ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་སྐད་ཡིག་བཅས་སུ་བསྒྱུར་ཡོད།ཀེ་རི་སེའི་ཤེས་དཔལ་དེ་ལོ་1500ལས་བརྒལ་བ་དང་སྐད་རིགས་མང་པོ་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱས་པ་བརྒྱུད་མཐར་སླར་ཡང་ཕ་ཡུལ་དུ་ལོག་པ་དེ་ནི་རླབས་ཆེན་བསྐྱར་དར་ཞིག་རེད།

དེ་ནས་ཡང་བསྐྱར་གོང་དུ་དྲངས་པའི་གནད་བསྡུས།ཝུའུ་གོ་ཧྲེང་གིས་བཤད་པའི“ཐུན་མོང་”དང“བསླབ་བྱ”ལ་ཕྱིར་ལོག སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་221ལོར་གཅིག་གྱུར་ཆེན་པོའི་ཆིན་རྒྱལ་རབས་བཙུགས་པ་དང་།རོ་མ་ཡིས་ཞི་ལ་རྩ་མེད་དུ་བཏང་བའི་དུས་ཚོད་ཧ་ལམ་འདྲ་བ་རེད།（སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་146ལོར་གནའ་བོའི་རོ་མ་ཡིས་གནའ་བོའི་ཞི་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་ཡོངས་རྫོགས་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་དང་།སའེ་ལིའུ་ཀུའུ་ནི་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་30ལོར་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་རེད། ཆིན་གྱིས་ཀྲུང་གོའི་རིག་གནས་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་པ་དང་གནའ་བོའི་རོ་མས་གནའ་བོའི་གནའ་བོའི་ཀེ་རི་སེའི་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་པ་དེ་དང་འདྲ་བ་མ་ཟད།དེའི་རྗེས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱང་ཧ་ཅང་འདྲ་བ་རེད། 1271ལོར་ཡོན་རྒྱལ་རབས་བཙུགས་པ་དང་།དེ་ནི་གདུག་རྩུབ་ཀྱིས་ཤེས་རིག་ལ་སླར་ཡང་མནར་གཅོད་བཏང་བ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།ཀྲུང་ཧྭའི་ཤེས་རིག་རིམ་གྱིས་འཛམ་གླིང་གི་རྗེས་སུ་ལུས་ཡོད། འོན་ཀྱང་མངོན་གསལ་དོད་པའི་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ནི་ཀྲུའུ་ཞི་ནས་བཟུང་རུའུ་ལུགས་རིག་གནས་ལོག་ལམ་དུ་བསྐྱོད་པ་དང་།རུའུ་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱིས་གཙོ་ཁྲིད་བྱས་པའི་ཤེས་རིག་ཉམས་རྒུད་དུ་སོང་བའི་རྐྱེན་ངན་ལས་ཐར་མི་ཐུབ་པ་སྨོས་མེད་རེད།

དུས་རབས་14པ་ནས་16པའི་བར་ཡོ་རོབ་གླིང་དུ་རིག་རྩལ་བསྐྱར་དར་བྱས་པ་དང་།དུས་རབས་20པའི་དུས་འགོར་ཀྲུང་གོར་གཞི་ནས་རིག་གནས་གསར་པའི་ལས་འགུལ་མཐར་ཕྱིན་པ་སྤེལ་བ་དང་།དེའི་རྗེས་སུ་ད་གཟོད་རིམ་གྱིས་འཛམ་གླིང་གི་གོམ་སྟབས་ཀྱི་རྗེས་ཟིན་ཐུབ་པ་བྱུང་བ་རེད། གཅིག་བྱས་ན་དེ་ནི་ཝུའུ་གོ་ཧྲེན་གྱིས་བཤད་པའི་“བསླབ་བྱ་”རེད། འོན་ཀྱང་ད་ཆ་ང་ཚོས་འཛམ་གླིང་གི་གོམ་སྟབས་ཀྱི་རྗེས་སུ་བསྙེགས་པས་ག་དུས་ང་ཚོའི་རླབས་ཆེན་བསྐྱར་དར་མངོན་འགྱུར་ཐུབ་ནས་གནའ་བོའི་ཀེ་རི་སེའི་འཛམ་གླིང་གི་ལོ་1500ཡི་མདུན་གྲལ་དུ་སླེབས་ཡོད་དམ།

འདི་ནི་ང་ལ་ལན་འདེབས་པའི་ནུས་པ་མེད་པའི་གནད་དོན་ཞིག་རེད།

《ཚན་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས》ཀློག་པ་ནི་རང་ཉིད་ཀྱི་ཤེས་རྒྱ་ཆེ་རུ་གཏོང་ཆེད་དང་ཤེས་བྱ་ཆད་པ་ཁ་གསབ་བྱེད་ཆེད་ཡིན། དེབ་དེ་ནི་ཧ་ཅང་གཡུལ་ས་མདུན་མའི་ཚན་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁྱབ་གདལ་དཔེ་དེབ་ཅིག་ཡིན་པས།ངའི་བསམ་པར་མཐོ་རིམ་སློབ་འབྲིང་གི་སློབ་མས་ཕལ་ཆེར་ཤེས་ཀྱི་རེད་སྙམ། འོན་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་དང་།མཚན་ཉིད་རིག་པ།རིག་རྩལ།ཚན་རིག་ལ་སོགས་པའི་ཤེས་བྱའི་གནས་འབོར་ཆེན་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་བརྟེན་རྨང་གཞི་མི་འདྲ་བར་ཤེས་རྟོགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཆེ་ཙམ་ཡོད་སྲིད། གལ་ཏེ་ཤེས་རྟོགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་དེ་རིགས་ལ་བསམ་བློ་མ་བཏང་བར་དྲན་ཤེས་ཁོ་ནར་བརྟེན་ན།དཔེ་ཆའི་ནང་གི་ཤེས་བྱའི་གནས་ཀྱི་ཕྱེད་ཀ་བློ་ལ་ངེས་ཐུབ་ལ་ཚེ་གང་པོར་ཕན་པ་ཡོད། སླར་ཡང་མི་ཚང་མས་ཚན་རིག་ཁྱབ་གདལ་གྱི་དཔེ་དེབ་བཀླགས་ནས་འཛམ་གླིང་འདིར་ཤེས་རྟོགས་རགས་ཙམ་ཡོང་རྒྱུར་སྟབས་བདེ་བསྐྲུན་དགོས་ཞེས་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད། ངས་འདིར་བཤད་པའི་ཚན་རྩལ་ཁྱབ་སྤེལ་སྐོར་གྱི་དཔེ་དེབ་ཅེས་པ་ནི་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་དེབ་ཅིག་མིན་པར།རིག་གཞུང་ཚན་ཁག་ཁག་གི་ཡིག་རྨོངས་སེལ་བའི་དཔེ་དེབ་ལ་ཟེར་བ་དང་།ཕྱི་རྒྱལ་ནས་བཤད་པའི་“ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ་ཀྱི་སློབ་ཚན་”དང་འདྲ་བ་ཞིག་ཡིན།