《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》རྒྱ་འགྱུར་མའི་སྔོན་བྱང་།

ཀྲན་མུའུ་སི་ཆའོ་ཀྲི·ཧྥུ་ལེ་ཙེ་(1854ལོའི་–་1941)ནི་དབྱིན་ཇིའི་མིའི་རིགས་རིག་པ་བ་དང་། དམངས་སྲོལ་རིག་པ་བ། གནའ་བོའི་རིག་པ་བ་བཅས་རེད། 1907ལོ་ནས་1908ལོའི་བར་ལི་ཝུའུ་ཕུའུ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་སྤྱི་ཚོགས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོའི་འགན་བཞེས། 1908ལོ་ནས་བཟུང་ཅན་ཆའོ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོར་དགེ་རྒན་གནང་བ་དང་། 1914ལོའི་བར་སྐུ་དྲག་གི་མཚན་གནས་ཐོབ། ཁོང་གིས་དབྱིན་ཇིའི་མིའི་རིགས་གྲུབ་མཐའི་སྲོལ་གཏོད་མཁན་ཨའེ་ཏེ་ཧྭ་·ཐའེ་ལི་(1832ལོ་ནས་1917ལོའི་བར་)གྱི་བསྡུར་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཐབས་ནི་ལོ་ངོ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་གི་རིང་དང་། 910)དང་། 《ཡུང་ཧྲེང་གི་དད་སེམས། འདས་པོའི་དད་བཀུར་》(1913ལོ་ནས་1924ལོའི་བར་)དང་《ཆིངས་ཡིག་རྙིང་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་དམངས་ཁྲོད་གཏམ་རྒྱུད་》(1918)དང་། 《རང་བྱུང་ཁམས་ལ་དད་གུས་ཞུ་བ་》ཞེས་པ། གདོད་མའི་འབྱུང་ཁུངས་སྨྲ་བ་གསར་འཛུགས་དང་རིམ་འགྱུར་》(1935)དང་《གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱིས་འཆི་བར་འཇིགས་སྣང་སྐུལ་བ་》(19333ལོ་ནས་1936ལོའི་བར་ ) མིའི་རིགས་རིག་པའི་རིག་ཚན་འདིའི་ནང་དུ་ཧྥུ་ཧྲི་ལ་བླ་ན་མེད་པའི་མཚན་སྙན་ལོངས་སུ་སྤྱོད་རྒྱུ་ཡོད་པ་དེ་ཁོའི་《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཆེན་པོར་བརྩི་དགོས་ ཁོང་གིས་ཚེ་གང་བོར་སེམས་ཤུགས་མང་ཆེ་བ་《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཞེས་པའི་དཔེ་ཆའི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་འཚོལ་སྡུད་དང་འབྲི་བའི་ལས་ཀར་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། 1890ལོར་དེབ་གཉིས་པ་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཐེངས་དང་པོར་པར་སྐྲུན་བྱས་པ་དང་། སྔར་བཞིན་འབད་བརྩོན་ལྷོད་མེད་ཀྱིས་དཔྱད་གཞི་འཚོལ་ཞིབ་བྱེད་པར་མུ་མཐུད་དུ་ཞིབ་འཇུག་གཏིང་ཟབ་བྱས་པ་དང་། དེ་ནས་རྒྱ་ཆེའི་ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཞེས་པའི་དེབ་ཅིག་འབྲི་དགོས་པ་དང་། 1922ལོར་ཚེ་ལས་འདས་པ་རེད།

《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཡིས་གདོད་མའི་མིའི་ཆོས་ལུགས་དང་། ལྷ་མོ། མཛད་སྒོ། སེམས་ཁམས་སོགས་གཙོ་གནད་དུ་བཟུང་ནས་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པ་དང་། དེ་དག་གི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས།དེ་དག་གིས་མིའི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློ་གཏོང་སྟངས་འཕེལ་རིམ་ནང་གི་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱ ཧྥུ་ཧྲིས་གསུང་རྩོམ་འདིའི་ནང་རྒྱས་བཤད་བྱས་པའི་གཞི་རྩའི་སྒྲུབ་བྱེད་ནི་"མིའི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་ལས་འགུལ་མཐོ་ཙམ་ཞིག་རེད་.... ཕལ་ཆེར་རྫུ་འཕྲུལ་ནས་ཆོས་ལུགས་སུ་འཕེལ་བ་དང་། ཚན་རིག་གི་དུས་རིམ་འདི་དག་ལ་དེ་བས་ཀྱང་འཕེལ་བ་རེད། ཁོང་གིས་བསྟན་དོན། མིའི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློ་གཏོང་སྟངས་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློས་རིམ་བཞིན་ལྷ་འཕྲུལ་གྱི་བསམ་བློའི་ཚབ་བྱས་ཏེ་རང་བྱུང་སྣང་ཚུལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་ལ་འགྲེལ་བཤད་བྱེད་པའི་ཆོས་ལུགས་སུ་བརྩིས་ནས་རིམ་བཞིན་ཚན་རིག་གིས་ཚབ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ ཚན་རིག་དང་ལྷ་འཕྲུལ་གཉིས་ཀྱི་ཐུན་མོང་གི་གནས་ཡུལ་ནི་དེ་གཉིས་ཀས་བྱ་དངོས་ཡོད་ཚད་ལ་ནང་གནས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་ཡོད་པར་ཡིད་ཆེས་བྱེད་པ་ཁོ་ནར་ཐུག་ཡོད། ...... ལྷ་འཕྲུལ་གྱིས་ངོས་འཛིན་བྱས་པའི་ཆོས་ཉིད་ནི་བྱ་དངོས་ནི་མིའི་ཀླད་པ་ལས་མངོན་པ་ཡིན་ཞིང་། ཡང་དག་མིན་པའི་རིགས་ཀྱི་བསྡུར་ཚད་དང་རྒྱུན་བསྲིངས་བརྒྱུད་ནས་བྱུང་བ་རེད། ཚན་རིག་གིས་བཏོན་པའི་ཆོས་ཉིད་ནི་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དེ་ཉིད་ལ་ངང་རྒྱུད་རིང་པོས་ལྟ་ཞིབ་ཡང་དག་བྱས་རྗེས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད། "མིའི་རིགས་ཀྱི་འབྱུང་འགྱུར་ཡར་ཐོན་བྱུང་བ་སྟེ་བསམ་པ་དང་། ཤེས་རིག་དང་དངོས་པོ་ཡར་ཐོན་ཡོང་བའི་རེ་བ་ནི་ཚན་རིག་དར་རྒུད་དང་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡོད་"ཅེས་པ་དེ་རེད། ཧྥུ་ལེ་ཙེས་ཡང་ནན་གྱིས་བསྟན་དོན། "མཐར་གཏུགས་ནས་བཤད་ན། ལྷ་འཕྲུལ་དང་། ཆོས་ལུགས། ཚན་རིག་བཅས་ཚང་མ་བསམ་བློའི་རྣམ་བཤད་ཙམ་རེད། ཚན་རིག་གིས་དེའི་སྔོན་གྱི་རྫུ་འཕྲུལ་དང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཚབ་བྱས་པ་དང་། ཕྱིན་ཆད་དེ་ཉིད་ཀྱང་སྔར་ལས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ངག་རྒྱུན་གྱིས་ཚབ་བྱེད་སྲིད་པ་རེད། དམར་ཐིག་(ཆོས་ལུགས)། དཀར་ཐིག་(ཚན་རིག་)སྟེ་འདྲེས་པའི་དྲ་བ། དྲ་ཐོག་དང་ཐོག་དཀར་ནག་འདྲེས་པའི་ཀེ་ཙིའི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བའི་རི་མོ་ནི་ཡང་དག་པ་དང་ནོར་འཁྲུལ་གྱི་འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཚིག་རྒྱན་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། ཁ་དོག་དམར་པོ་སྟེ་ཆོས་ལུགས་ནང་ཞུགས་པ་དེ་ནི་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་དཀར་ཐིག་རིམ་བཞིན་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བ་དང་། འཁེལ་འཐག་དངོས་པོའི་སྣང་བརྙན་གྱི་ཁ་དོག་རིམ་བཞིན་འགྱུར་ལྡོག་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། དུས་རབས་མང་པོ་ཞིག་གི་རིང་ལ་བསམ་བློའི་ཁ་དོག་དལ་མོའི་ངང་ནས་འགྱུར་ལྡོག་གཏོང་བཞིན་པའི་རླབས་ཆེན་འགུལ་སྐྱོད་སྔར་བཞིན་མུ་མཐུད་ནས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པས། བཏགས་དངོས་འདིས་ཁ་དོག་ཅི་འདྲ་ཞིག་བཟོ་སྲིད་དམ། ."གསལ་ལ་མི་གསལ་བའི་འོད་ཕྲ་མོ་ཞིག་གིས་བསམ་བློའི་བཏགས་དངོས་དེའི་རྒྱབ་ལྗོངས་གསལ་པོར་འཕྲོས་ཡོད་པ་དང་། དེའི་སྣེ་གཞན་ཞིག་ནི་ད་དུང་སྨུག་པ་སྟུག་པོའི་ནང་དུ་ཟྭ་བརྒྱབ་ཡོད། ”

ཧྥུ་ལེ་ཙེས་《གསེར་གྱི་ཡལ་ག》ཞེས་པའི་ནང་དུ་གནའ་རབས་ཀྱི་གོམས་སྲོལ་དང་དད་མོས་ཀྱི་ཕྱོགས་བསྡུས་སྐོར། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བསྡུར་གཞི་ཡོད་པའི་ཐབས་ཤེས་ལ་བརྟེན་ནས་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་དང་བསམ་བློའི་མ་ལག་ལ་དབྱིན་ཇིའི་བསྟོད་བསྔགས་དང་བསྔགས་བརྗོད་མང་པོ་ཐོབ་ཡོད། དུས་རབས་མདུན་དུ་སྐྱོད་པ་དང་། ཚན་རིག་ཡར་ཐོན།ཧྥུ་ལེ་ཙེ་བཅས་ཀྱི་ལྟ་བ་དང་བསྡོམས་ཚིག་མང་པོ་ཞིག་ད་ལྟ་རྙིང་པར་གྱུར་ཡོད། ཁོང་གིས《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཞེས་པའི་ནང་གདོད་མའི་མིའི་བསམ་བློའི་ལས་འགུལ་གྱི་རྗེས་དཔག་གི་བྱེད་སྒོ་གཙོ་བོར་བཟུང་ནས་རྒྱས་བཤད་གནང་བ་དང་། གདོད་མའི་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ལག་ལེན་གྱི་བྱེད་སྒོ་དེ་སྣང་མེད་དུ་བཞག་པ་དང་། དུས་རབས་ཀྱི་བཀག་རྒྱ་ལས་བརྒལ་བའི་དབང་གིས་ཧྥུ་ལེ་ཙེ་ནི་སྐབས་དེར་འཛམ་གླིང་ས་གནས་ཁག་གི་གདོད་མའི་མི་རིགས་ཁྲོད་དངོས་སུ་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་མ་ཐུབ་པར་དེའི་ཞིབ་འཇུག་ནི་རྦད་དེ་འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཐོག་གི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་ཡིན་ཞིང་། དུས་མཚུངས་སུ་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་མི་འདྲ་བའི་དབང་གིས་ཧྥུ་ཧྲིའི་དཔེ་དེབ་འདིའི་ནང་ལུང་དུ་དྲངས་པའི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་དང་རྒྱས་བཤད་ནང་དུ་(ཀྲུང་གོའི་དམངས་སྲོལ་སྐོར་གྱི་ཕྱོགས་)རང་སྣང་ཚོད་དཔག་བྱས་པའི་དོན་དངོས་ཤོར་བའི་གནས་ཡོད། དེ་ལྟར་ཡིན་ནའང་ཁོང་རང་ཉིད་ཀྱིས་གསུངས་པ་ལྟར།ངའི་དཔེ་ཆ་ནི་གནའ་རབས་ཀྱི་གོམས་སྲོལ་དང་དད་མོས་ཀྱི་ཕྱོགས་བསྡུས་ཤིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་སྔར་བཞིན་དེའི་ཕན་ནུས་རང་སོར་འཇོག་ངེས་ཡིན། "《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཞེས་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་མིའི་རིགས་རིག་པ་ཞེས་པའི་གསུང་རྩོམ་དེ་ད་ལྟའང་དེའི་རིག་གཞུང་དང་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད། 《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཞེས་པའི་དེབ་འདི་རང་གིས་འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོར་སྔ་རྗེས་སུ་འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོ་ཞིག་ཏུ་ཡི་གེའི་ལོ་ཙཱའི་དཔེ་སྐྲུན་ལེགས་པོ་བྱས་མྱོང་།

དུས་རབས་འདིའི་ལོ་རབས་ཉི་ཤུ་སུམ་ཅུ་པར།《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཞེས་པ་དེ་རང་རྒྱལ་དུ་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ནས་རིག་གཞུང་ལས་རིགས་ཀྱི་མཐོང་ཆེན་ཐོབ་ཅིང་། མིའི་རིགས་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཚན་ཁག་འདིའི་ཞིབ་འཇུག་དང་འཚོལ་ཞིབ་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཐེབས་ཡོད། འོན་ཀྱང་རྒྱུ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་དབང་གིས་མིའི་རིགས་ཀྱི་རིག་པའི་གསུང་རབ་གྲགས་ཅན་དེ་ཉེ་དུས་དུས་རབས་ཕྱེད་ཀའི་ནང་དུ་རྒྱ་ཡིག་གིས་ལོ་ཙཱ་ཆ་ཚང་བ་ཞིག་བྱས་མེད། ལོ་རབས་80པར་སླེབས་དུས། རིག་གཞུང་ལས་རིགས་ཀྱི་བསམ་པ་ཡོད་པའི་ཧྲི་མང་པོས་དཔེ་ཆ་དེའི་རིག་གཞུང་རིན་ཐང་དང་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་དགོས་མཁོར་གཞིགས་ནས་ལོ་ཙཱ་དང་དཔེ་དེབ་འདི་ཐེངས་མང་འདོན་རྒྱུའི་གྲོས་འགོ་བཏོན་ཡོད། ཀྲུང་གོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་རྩོམ་རིག་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གི་ཞུས་བཙུན་གྱིས་ལོ་རབས་60པའི་ནང་བརྩམས་པའི་《གསེར་གྱི་ཡལ་ག་》ཞེས་པའི་ལོ་ཙཱ་གནང་མྱོང་། ཁོང་གིས་འབྲེལ་གཏུག་བྱས་པ་བརྒྱུད་ཀྲང་ཙེ་ཧྲི་དང་ངས་ལས་ཞོར་དུས་ཚོད་སྤྱད་ནས་ཞུས་ཡིག་བོར་བརླག་ཏུ་སོང་བ་དང་ལོ་ཙཱ་བྱས་ཚར་བ་དང་། ལེའུ་དང་པོ་ནས་དྲུག་པའི་བར་ཀྲང་ཙེ་ཧྲིའི་ལོ་ཙཱ་བྱེད་པར་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་དང་། ལེའུ་བདུན་པ་ནས་ཉེར་གཉིས་པ། ལེའུ་ཉེར་དགུ་པ། ལེའུ་ཞེ་གསུམ་པ། ལེའུ་དྲུག་ཅུ་པ་ནས་རེ་དགུ་པའི་བར་ཕེ་ཅི་ལོ་ཙཱ་བྱེད་པ། དེ་བྱིངས་ཀྱི་ལེའུ་ལྷག་མ་ནི་ཞུས་ཞིན་ལོ་ཙཱའི་ཆེད་དུ་ཆད་ལུས་བྱུང་བའི་ཡིག་འབྲུ་ཁྲི་ལྔ་ཙམ་ཡོད་པ་དེ་ཕེ་ཅི་ཡིས་ཁ་གསབ་བྱེད་དགོས། མཇུག་མཐར་ཕེ་ཅི་ཡིས་དཔེ་ཆ་ཡོངས་ཀྱི་བསྒྱུར་ཡིག་ལ་ཞིབ་བཤེར་བྱེད་པའི་སློབ་གྲྭར་རྒྱན་སྤྲས་པ་མ་ཟད་འགྲེལ་བཤད་ཀྱང་བརྒྱབ་པ་རེད། བསོད་ནམས་ཀྱི་ཆ་ཤས་དེ་ཕེ་ཁི་ཡིས་དབྱིན་ཡིག་གི་པར་གཞི་གཞིར་བཟུང་ནས་བསྒྱུར་བ་རེད།

དཔེ་ཆ་ཡོངས་རྫོགས་རིང་ཙམ་ཡིན་པའི་རྐྱེན་གྱིས་མི་གསུམ་གྱིས་སོ་སོར་བསྒྱུར་བ་དང་། བསྒྱུར་ཡིག་གི་ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མི་འདྲ་ཡང་། ཕེ་ཅིས་ལོ་ཙཱའི་ཡིག་ཆ་ཚང་མ་གཅིག་གྱུར་ཞིབ་བཤེར་སློབ་གྲྭར་གཅིག་གྱུར་གྱིས་རྒྱན་སྤྲས་པ་དང་། ནང་དོན་གསལ་པོར་མཚོན་པ་དང་། སྔར་བཞིན་ལོ་ཙཱ་བ་མང་པོ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྩོམ་སྲོལ་སོར་བཞག་བྱས་ནས་གཅིག་གྱུར་ཡོང་ཐབས་མི་བྱེད་པ་དང་། སྔར་གྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ། བསྒྱུར་མཁན་གྱིས་ཆུ་ཚད་ལས་བརྒལ་བ་དང་། གཅིག་ལྕོགས་ཀྱི་དཔྱད་གཞིའི་དཔེ་ཆ་མི་འདང་བ། སྐྱོན་ཆ་མི་ཤོར་བ།舛 སྐྱོན་ཆ་མི་ཤོར་བ། གནས་སྐབས་མི་འབྱུང་བ་བཅས་ཚང་མར་ཕེ་ཅིས་འགན་འཁུར་དགོས་པ་དང་ཞི་ཕྱོགས་ཀྱིས་དག་བཅོས་བྱེད་དགོས། གྲོགས་པོ་ལིའུ་ཁུའེ་ཡིས་དཔེ་དེབ་འདིའི་ཚོ་ཆུང་གི་མ་ཡིག་དང་། ཡིག་སྒྱུར། སློབ་གྲྭ་བཅས་ཀྱིས་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་ལྷག་བསམ་རྣམ་དག་གིས་ཐུགས་ཁུར་གནང་བ་དང་། ཕན་ཡོད་ཀྱི་གྲོས་འགོ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་བཏོན་ཡོད